Republican News · Thursday 18 October 2001

[An Phoblacht]

Dœn Sellafield Anois!

N’l a fhios agam c‡ mhŽad leithscŽalta is brŽaga a dtig le rialtas na Breataine a inse f‡ chomhlacht nœicleach amh‡in. Tuigimid nach dtig le muintir na hƒireann n‡ muintir na Breataine fiœ teacht ar eolas beacht cruinn f‡ gach uile timpiste is meanc—g contœirteach a tharla i Windscale/Sellafield — buna’odh Ž i 1947.

Is lŽir nach bhfuil ach traon den fh’rinne searbh ar eolas againn agus gach iarracht dŽanta an fh’rinne a cheilt. T‡ sŽ mar dhualgas ar gach oibr’ Official Secrets Act na Breataine a sh’niœ. Anois, d‡ mbeadh gach rud i gceart agus an comhlacht ag lŽiriœ go raibh siad go hioml‡n mac‡nta is oscailte f‡ chœrsa’ sabh‡ilteachta, n’ bheadh g‡ lena leithŽid d'Acht a sh’niœ.

Buna’odh Windscale i 1947 i ndiaidh an dara chogadh domhanda. Sh’l rialtas na Breataine go dtiocfadh leo an t-eolas rœnda ar eola’ocht nœicleach a fh‡il — na Meirice‡naigh. Dhiœltaigh na Ponc‡naigh an t-eolas seo a roinnt lena gcomr‡daithe coga’ochta agus d‡ bhr’ sin, thosaigh na Sasanaigh ar a thriallacha nœicleacha fŽin. Ba Ž an fhealsœnacht a bh’ ag rialtas na Breataine le Windscale a bhunadh n‡ go mbeadh siad ‡balta airm cogaidh nœicleacha a shol‡thar don Roinn Cosanta. Lonna’odh an monarchan amuigh in ‡it iargœlta rœnda sa d—igh is nach mbeadh siad ag cur isteach ar an phobal mh—r - bhuel, sin a sh’l siad ag an am!

N’ amh‡in go raibh siad ag freastal ar an Roinn Cosanta ach rinneadh forbairt ar an fhealsœnacht cogaidh seo. At‡irgeadh Plut—iniam f‡n bhliain 1950. T—gadh freasaitheoir nœicleach nua ar an l‡ithre‡n cŽanna i 1956 agus ina dhiaidh sin bh’ bolscaireacht m—r scaipthe agus iad ag r‡ go raibh fuinneamh œrnua a chruthœ acu a bh’ saor, sl‡intiœil, sabh‡ilte agus thiocfadh le gach duine a bheith ag brath air.

N’or mhair an dearcadh d—chasach i bhfad. Bh’ timpiste mh—r ar 8 Deireadh F—mhair 1957 nuair a sh’l duine de na hoibrithe go raibh freasaitheoir ag fuaradh r—-ghasta. Cuireadh a thuilleadh teasa ins sa fhreasaitheoir agus plŽasadh na simlŽir’. Ina dhiaidh na timpiste m—ra seo, cuireadh Sellafield ar Windscale agus BNFL ag dœil go m—r go ndŽanfar dearmad f‡ na contœirt’ nœicleacha. CŽ nach bhfuil gach uile timpiste eile ar eolas againn, seo a leanas cuid acu:

Scaoileadh leis an scŽal go raibh sileadh uisce truaillithe ag teacht —n mhonarchan i 1975. Tuigeadh go raibh breis agus 100 gallœn d'uisce truaillithe ag dul isteach ins sa talamh thart ar an mhonarchan gach l‡, ach n’ raibh barœil d‡ laghad acu c‡ fhad a raibh an t-uisce truaillithe ag sileadh amach. Rinneadh gach iarracht an scŽal seo a choinne‡il ciœin agus rialtas na Breataine ag plŽ t—g‡il Thorp ag an am.

Th‡ngthas ar sileadh eile Nollaig 1978. Tharla gur druideadh foirgneamh ar leith 21 bliain roimhe ach n’ raibh gach uile rud druidte. Tuigeadh go raibh ar a laghad 2,200 gallœn de leacht iontach raidighn’omhach i ndiaidh teacht amach — ph’opa n‡r dœnadh. Ar’s, n’ raibh a fhios acu c‡ fhad a raibh an leacht seo ag sileadh amach.

I 1983, tugadh f‡ deara go raibh mŽidmillteanach dramha’l raidighn’omhach caite amach sa mhuir mheann. Bh’ an oiread sin dochar dŽanta go raibh orthu tr‡nna thart ar an ch—sta a dhruidim ar feadh sŽ mh’. Fiœ, i ndiaidh na m’osa seo, n’ bheinn fŽin r—-d—chasach f‡ sn‡mh san fharraige cho’che taobh le Sellafield.

CŽ go raibh contœirt’ uaf‡sach i gc—na’ ann, tugadh cluas bodhar agus neamh-aird do lucht timpeallachta. Leanadh ar aghaidh leis an l‡ithre‡n nœicleach a fhorbairt i Sellafield. Oscla’odh Thorp i 1994. Ina dhiaidh sin, thosaigh rialtas na Breataine ag plŽ na fŽidireachta’ le monarchan eile l'‡bhar nœicleacha a athphr—ise‡il. Cinnte, is maith leis na Sasanaigh athchœrs‡il a chur ar seo. Thosaigh rŽamhstaidŽar ar an mhonarchan MOX i 1996.

Thug na Seap‡naigh faoi deara go raibh cuid den eolas cruthaithe ag an chomhlacht go brŽagach i dtaobh MOX. Ba lŽir nach raibh muin’n ag an domhan mh—r sa chomhlacht nœicleach seo. D‡ bhr’ sin, cuireadh fiosrœch‡n Ospan ar bun le staidŽar a dhŽanamh ar na fŽidireachta’ le cead a thabhairt do MOX oscailt. N’ raibh rialtas na Breataine s‡sta fanacht ar an tuairisc — Ospan agus d'fh—gair siad 3 Deireadh F—mhair 2001 go raibh siad tuillteanach ligint don chomhlacht MOX oscailt ag an su’omh i Sellafield.

N’ amh‡in nach bhfuil daoine muin’neach as an chomhlacht nœicleach lonnaithe i Sellafield, ach t‡ contœirt’ m—ra ag baint l'‡bhar nœicleach a thabhairt i longa m—ra ar fud an domhan chomh maith. Mar aon leis sin, t‡ gach baol ann go mbeidh Sellafield ina thargaid sa chogadh idirn‡isiœnta nua-thosaithe anois.

Ar nd—igh, leanfaidh rialtas na Breataine agus na comhlachta’ nœicleacha lena mbrŽaga a chumadh a fhad is a dhŽanamh siad a rogha rud leis an su’omh i Sellafield a fhobairt. Idir an d‡ linn, n’ ghlacann Bertie Ahern n‡ Teach Laighin seasamh cinnte le cearta mhuintir na hƒireann a chosaint.

Cinnte, b'fhearr i bhfad Windscale/Sellafield a dhœnadh l‡ithreach agus tubaiste m—r a sheachaint.

AN DRAOI RUA


Molta’ do R‡th Cairn

T‡ sœil agam go dtig liom ‡bhar machnaimh a thabhairt anseo do theachta’ poblacht‡nacha at‡ le dul chuig an Sl—gadh i R‡th Cairn ag Deireadh na seachtaine 20-21 Deireadh F—mhair.

Sinn FŽin - cŽn difear don Ghaeilge? - is ea tŽama an tsl—gaidh. Bhuel, creidim gur ch—ir dœinn a bheith ioml‡n mac‡nta agus an fh’rinne ghlan a insint gaus a admh‡il gur beag difear at‡ ann i l‡thair na huaire.

N’l amhras ar bith ann n‡ gur ghn‡th a mb’odh poblacht‡naigh go m—r chun tosaigh i ngluaiseacht na Gaeilge ach t‡ an ’omh‡ sin caillte anois le blianta. CŽ gur eagra’odh Slogaidh ag Roinn an Chultœir agus ag îgra Shinn FŽin, n’l cuma ar an ghluaiseacht go bhfuil siad chomh gn’omhach agus a bh’ blianta — shin nuair a bh’ 'Nuacht Feirste' agus 'Saoirse' agus foilseach‡in eile ag teacht amach go rialta.

Tuigim go bhfuil neart Gaeilgeoir’ taobh istigh den ghluaiseacht phoblacht‡nach ach t‡ gach cuma ar an scŽal go bhfuil an Ghaeilge curtha ar an mhŽar fhada acu fŽin. Is cosœil go bhfuil a l‡n daoine gnoitheach i ruda’ Žagsœla ach n’ ch—ir dearmad a dhŽanamh f‡n tionchar at‡ ag impiriœlachas cultœir orainn ar fad.

Ar a laghad dŽantar iarracht an Ghaeilge a chur chun cinn i measc cuid de na hionadaithe poibl’ at‡ i Sinn FŽin ach is fŽidir le Fianna F‡il, Fine Gael, an SDLP, an Comhlacht Glas, na PDs, an Lucht Oibre beart eile an mŽid cŽanna a chur trasna. Creidim go bhfuil baol l‡idir ann go bhfuil Sinn FŽin ag iarraidh cosœil leis na p‡irtithe polaitiœla eile agus cœpla focail in œs‡id nuair at‡ na toghach‡in i nd‡n dœinn.

Feictear go minic go bhf‡gtar dualgasa’ Gaeilge ar na Gaeilgeoir’ amh‡in agus daoine eile den tuairim nach mbaineann a leithŽid leo. Leoga, Žir’onn Gaeilgeoir’ dubh d—ite go luath ag Gaeilgeoireacht leo f‡n Ghaeilge.

Is ’ an Chaeilge teanga oifigiœil na sŽ chontae is fiche. N’ leor mar sin, an Ghaeilge a chur i mbosca beag cœng lŽi fŽin. Ba ch—ir go mbeadh s’n ar chomhchŽim leis an BhŽarla i ngach aon gnŽ den socha’.

Tharla n‡r fhoils’odh cuid d'altanna an Draoi Rua agus gur scr’obh daoine eile isteach ag r‡ gur ch—ir go mbeadh alt amh‡in i nGaeilge gach seachtain. Bhuel, is cuma muna bhfuil r‡mhaill’ an Draoi Rua le lŽamh ach ba ch—ir sliocht amh‡in Gaeilge a bheith i ngach aon eagr‡n den nuacht‡n - ach b'fhŽidir nach bhfuil ansin ach bŽalghr‡.

Is cuimhin liom gur mhothaigh mŽ go raibh sŽ mar dhualgas orm freagra a thabhairt ar litir ag gear‡n f‡n easpa Gaeilge sa nuacht‡n. Bh’ na molta’ seo a leanas agam foilsithe i M’ an Mh‡rta.

1. Foireann Gaeilge a cheapadh do nuacht‡n. Ba cheart do cheathrar ar a laghad a bheith ag comhoibriœ le chŽile.

2. RŽimse altanna a chur ar f‡il. N’ leor alt amh‡in gach seachtain.

3. Ceachtanna do fhoghlaimeoir’ a shol‡thar gach seachtain.

4. Focl—ir a chur taobh l'altanna ag tagairt d'fhocail ar leith. Creidim gur ch—ir do lŽitheoir eile focl—ir a chumadh.

5. Chrosfhocail agus cartœin a chur ar f‡il chomh maith.

Ar an drochuair, tugadh neamhaird do na molta’ thuasluaite M’ an Mh‡rta agus n’or th‡naig feabhas n‡ forbairt ar an sce‡l — shin.

N’l thuasluaite ach sampla amh‡in. Creidim go bhfuil dœshl‡n mh—r os comhair Sinn FŽin le cur in iœl don phobal go bhfuil siad ag gabh‡il a seacht nd’cheall a dhŽanamh ar son na Gaeilge. Ba cheart a bheith ag smaoineamh f‡ ranganna den scoth a chur ar f‡il do gach uile ball den ph‡irt’. Cad chuige nach mbeadh iris poblacht‡nach i nGaeilge le f‡il go m’osœil n— go seachtainiœil?..

T‡ siœl agam go mbeidh neart molta’ eiel plŽite i Rath Cairn agus go dtiocfaidh ruda’ dearfacha as saotharlanna na deireadh seachtaine.

AN DRAOI RUA

Seanfhocal na Seachtaine

'M‡s mall is mithid.'

T‡ an seanfhocal seo roghnaithear son tŽama an tsl—gaidh i R‡th Cairn.


Contents Page for this Issue
Reply to: Republican News